Η Μαρίκα Κοτοπούλη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 3 Μαΐου 1887,από γονείς επίσης ηθοποιούς,τον Δημήτριο Κοτοπούλη(1848-1919) και την Ελένη Κοτοπούλη (1851-1926),το γένος Σιλιβάκου.Είχε τρεις αδερφές,ηθοποιούς:τις δίδυμες Χρυσούλα Μυράτ ή Χρυσούλα Κοτοπούλη και Φωτεινή Κοτοπούλη – Λούη ή Φωτεινή Λούη και την Πόπη Κοτοπούλη.Το βάπτισμα του πυρός στο θέατρο το πήρε βρέφος σαράντα ημερών στο έργο “Ο Αμαξηλάτης των Άλπεων”,που ανέβασε ο θίασος των γονιών της.Σε ηλικία έξι ετών έπαιξε στην πρώτη ελληνική επιθεώρηση”Λιγ’απ’όλα”των Μίκιου Λάμπρου και Λάμπου Αστέρη.Μέχρι τα δέκα της είχε υποδυθεί αρκετούς ρόλους!Από το 1897 έπαιξε σε αρκετές θεατρικές παραστάσεις με τον θίασο των γονιών της και έκανε μεγάλη εντύπωση για τις υποκριτικές της ικανότητες.Οι κριτικοί της εποχής τη χαρακτήρισαν”δόξα της ελληνικής σκηνής”,”αληθινή ενσάρκωση της μεγάλης τέχνης και ιδανικόν της ελληνικής σκηνής”,”θαύμα σκηνικής σαγήνης”και”μοναδική της Ελλάδος τραγωδό”.Το 1902 προσελήφθη στη”Νέα Σκηνή” του Χρηστομάνου,αλλά αποχώρησε,για να ενταχθεί στο”Βασιλικό Θέατρο Αθηνών”.Στην πρώτη της εμφάνιση ερμήνευσε τον Μώμο στο σαιξπηρικό “Όνειρον Θερινής Νυκτός” και συνέχισε με την Ιφιγένεια στην ομώνυμη τραγωδία του Γκαίτε και τη Μαργαρίτα στον “Φάουστ”του ιδίου.Σημαντική στιγμή στην καριέρα της,υπήρξε η συμμετοχή της στην τριλογία του Αισχύλου”Ορέστεια”,που ανέβηκε το Νοέμβριο του 1903 από το Βασιλικό Θέατρο και προκάλεσε τη βίαια αντίδραση των οπαδών της καθαρεύουσας. Τα αιματηρά επεισόδια που έγιναν τότε,είναι γνωστά ως “Ορεστειακά”.
Τον Οκτώβριο του 1906 αναχώρησε για το Παρίσι,τη συνόδευε ο εξάδελφός της ηθοποιός Πέτρος Νικολάου.Στη γαλλική πρωτεύουσα όπου έμεινε για τέσσερις μήνες,παρακολούθησε πλήθος παραστάσεων κι ενημερώθηκε για τις τρέχουσες θεατρικές εξελίξεις.Αμέσως μετά την επάνοδό της στην Αθήνα εμφανίσθηκε για είκοσι μέρες στη Σύρο με τον θίασο της μητέρας της,παίζοντας μεταξύ άλλων στα έργα”Αρχισιδηρουργός”του Ονέ,”Μάγδα” του Ζούντερμαν και”Κυρά της Θάλασσας”του Ίψεν.Μετά την περιοδεία αυτή επέστρεψε στην Αθήνα και,όπως έγραψε ο ιστορικός του θεάτρου Γιάννης Σιδέρης,έστησε τον θρόνο της στην ελληνική πρωτεύουσα,ο οποίος παρέμεινε έκτοτε ασάλευτος.
Η θιασαρχική της σταδιοδρομία άρχισε το 1908, όταν ίδρυσε θίασο με τον κωμικό Κωνσταντίνο Σαγιώρ και παρουσίασαν το έργο του Μπράκο “Μητέρα”.Στη συνέχεια ανέβασαν τη “Στέλλα Βιολάντη”του Ξενόπουλου(10 Ιουνίου 1909),το μονόπρακτο του Νιρβάνα “Όταν σπάση τα δεσμά του”(Αύγουστος 1909) και “Τα χαμίνια” του Δεληκατερίνη(Σεπτέμβριος 1909).Το 1908,ενώ βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη για περιοδεία ,η Κοτοπούλη ερωτεύτηκε τον πολιτικό και στοχαστή Ίωνα Δραγούμη,ο οποίος υπηρετούσε στην εκεί ελληνική πρεσβεία.Η πολύκροτη σχέση τους βάστηξε μέχρι τη δολοφονία,στις 30 Ιουλίου 1920,από υποστηρικτές του Ελευθερίου Βενιζέλου
Το 1911 ίδρυσε νέο θίασο σε συνεργασία με τον κωμικό ηθοποιό του μουσικού θεάτρου Ιωάννη Παπαϊωάννου και παρουσίασε στο “Αττικόν” της οδού Σταδίου την “Ηλέκτρα”του Χόφμανσταλ.Τον Απρίλιο του 1912 συγκρότησε τον πρώτο προσωπικό της θίασο και απέκτησε δική της θεατρική στέγη στην πλατεία Ομονοίας στο θέατρο της”Νέας Σκηνής”,που ανακαινίσθηκε και μετονομάστηκε σε “Θέατρον Μαρίκας Κοτοπούλη”.Εκεί,έπαιξε επί σειρά ετών σπουδαίους ρόλους!
Το 1921 τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Γεωργίου Α’ και το 1923 με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών του Υπουργείου Παιδείας.Το 1924 παντρεύτηκε τον επιχειρηματία Γιώργο Χέλμη (1891-1975),με τον οποίο έζησε για το υπόλοιπο της ζωής της.Το ζευγάρι δεν απέκτησε παιδιά.Το 1926 έκτισε το εξοχικό της στην περιοχή του Ζωγράφου,σήμερα στεγάζει του Μουσείο Μαρίκας Κοτοπούλη.Ένας από τους πολλούς σταθμούς της θεατρικής της πορείας,υπήρξε η παράσταση της “Εκάβης”του Ευριπίδη,που δόθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 18 Σεπτεμβρίου 1927,σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη,ο οποίος έγραψε:”Η παράσταση της Εκάβης,οφείλεται αποκλειστικά στο μεγάλο ενθουσιασμό της Μαρίκας και στη θερμή αγάπη της για την αρχαία τραγωδία.Μία τόσο εξαιρετική καλλιτέχνις δεν είναι δυνατό, παρά να νοιώθει βαθιά,πως τελικός προορισμός της είναι να ζωντανεύει τις αρχαίες ηρωίδες”.
Το 1929 ίδρυσε την “Ελευθέρα Σκηνή”μαζί με τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Σπύρο Μελά και τον γαμπρό της Μήτσο Μυράτ.Το 1930 σημείωσε μεγάλη επιτυχία με την “Ιφιγένεια εν Ταύροις”του Ευριπίδη και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους αναχώρησε για μεγάλη περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες.Οι Τάιμς της Νέας Υόρκης έγραψαν για την παράσταση της “Ηλέκτρας”:”Μολονότι η Κυρία Μαρίκα Κοτοπούλη,αδράχνει τον ρόλο της με σφοδρότητα, είναι πάντοτε κυρίαρχος όλων των θυελλωδών συγκινήσεών της”.
Τον Απρίλιο του 1932 συνεργάστηκε για πρώτη φορά με την άλλη μεγάλη κυρία του νεοελληνικού θεάτρου,την Κυβέλη.Η συνεργασία τους,είχε”παύσεις”κι έληξε το 1934.Στην συνεργασία αυτή,η Κοτοπούλη έκανε την πρώτη της απόπειρα σε κωμικό ρόλο.Μετά την εγκατάλειψη του “Θεάτρου Κοτοπούλη”,η Μαρίκα ίδρυσε το 1937 το νέο θέατρό της,το επιβλητικό “Rex” επί της οδού Πανεπιστημίου,στο κέντρο της Αθήνας,παρουσιάζοντας με μεγάλη επιτυχία το έργο του Αντρέ Ζοζέ “Ελισάβετ”.Το 1939 γιόρτασε 30 χρόνια θιασαρχικής διαδρομής και ο θίασός της έγινε ημικρατικός.Κατά τη διάρκεια της Κατοχής απείχε συνειδητά από τις θεατρικές παραστάσεις και βοήθησε αρκετούς αριστερούς συναδέλφους της,που διώκονταν για την αντιστασιακή τους δράση.Η ίδια ανήκε στη Δεξιά και υποστήριζε τον θεσμό της βασιλείας.
Μετά την απελευθέρωση διορίστηκε πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου,το οποίο μετονομάστηκε σε Βασιλικό,αμέσως μετά την παλινόρθωση της βασιλείας το 1946. Συμμετέχοντας σε κλιμάκιο του Βασιλικού Θεάτρου ερμήνευσε το ρόλο της Κλυταιμνήστρας στις παραστάσεις της “Ορέστειας” του Αισχύλου, που δόθηκαν το 1949 στο Ηρώδειο και τιμήθηκε με το ανώτατο παράσημο της χώρας από τον βασιλιά Παύλο.Την ίδια χρονιά παρέδωσε τα ηνία του θιάσου της στον ανιψιό της Δημήτρη ενώ η ίδια περιορίστηκε σε έκτακτες εμφανίσεις.Δίπλα της μαθήτευσαν και αναδείχθηκαν σημαντικές προσωπικότητες του νεοελληνικού θεάτρου, όπως ο Αλέξης Μινωτής,ο Δημήτρης Μυράτ,ο Δημήτρης Ροντήρης,η Κατίνα Παξινού,ο Αιμίλιος Βεάκης,ο Βασίλης Λογοθετίδης,ο Κάρολος Κουν,o Γιώργος Παπάς,η Μελίνα Μερκούρη,η Έλλη Λαμπέτη και η Σαπφώ Νοταρά. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το νεοελληνικό έργο και ανέδειξε πολλούς συγγραφείς,τον Άγγελο Τερζάκη,τον Αλέκο Λιδωρίκη,τον Παντελή Χορν,τον Γρηγόριο Ξενόπουλο,τον Δημήτρη Μπόγρη,τον Δημήτρη Ψαθά,τον Σακελλάριο – Γιαννακόπουλο.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη πέθανε αιφνιδίως από καρδιακή ανακοπή στην Αθήνα στις 11 Σεπτεμβρίου 1954, σε ηλικία 67 ετών.
